Geloof in hygiëne, een hygiënisch geloof

De naam Florence Nightingale klinkt poëtisch en romantisch. Wie haar niet kent kan een literaire dame van allure verwachten, voor velen is zij de grondlegster van de moderne verpleegkunde. Maar ze was meer, veel meer dan dat. Florence Nightingale was net zo uniek als haar naam, zeker voor de tijd waarin ze leefde (1820-1910). In dit boekje van 132 pagina’s dik beschrijft Suurmond Nightingale vanuit een ander standpunt dan vele boeken die eerder geschreven zijn. Het is geen bloemlezing van haar werk, al heeft Suurmond vele werken aangehaald om verbanden te leggen en een beeld te vormen van de spiritualiteit van Florence Nightingale.

In de eerste twee hoofdstukken gaat Suurmond met name in op het leven en de maatschappij waarin Nightingale leefde. Als Engelse dame groeit zij op in een aristocratisch milieu. Van haar en andere vrouwen werd verwacht dat ze ondersteunend aan hun echtgenoot waren en gehoorzaamden. Dat paste niet bij Nightingale. Florence was een vrijdenker en wilde actief iets bijdrage aan de wereld. ‘De stem van God’ bevrijdde haar uit de gouden kooi en bracht haar naar Istanbul waar ze tijdens de Krimoorlog (1853-1856) orde op zaken stelde wat betreft hygiëne, medische zorg en voeding voor de soldaten. Teruggekomen in Engeland begreep ze dat hygiëne niet alleen voor soldaten in oorlogstijd belangrijk was, maar ook voor andere mensen, met name de mensen uit de lage sociale klassen die volgens haar in een constante erbarmelijke toestand verkeerden. Florence Nightingale wist haar contacten in het aristocratische milieu, dat ze eerder zo verafschuwde, te gebruiken voor haar idealen: algemene hygiëne, gezonde voeding en gezondheidszorg voor iedereen.

Haar motivatie om te strijden voor deze basisbehoeften is terug te vinden in haar spirituele visie. “God heeft een orde in de wereld gelegd van goedheid, waarheid en schoonheid. Hij inspireert mensen om met vallen en opstaan in overeenstemming met die orde te leven, onder andere door wetenschappelijk onderzoek.” Nightingale vindt dat de mens zelf verantwoordelijk is en niet de verantwoordelijkheid buiten zichzelf mag leggen, ook niet bij God. “We moeten ons leven zodanig aanpassen dat de Geest van God in ons levend blijft.” Waarmee ze zegt dat we ons niet moeten onderwerpen aan God maar het goddelijk in ons moeten verwelkomen, zodat we kunnen leven naar zijn plan, oftewel ons Zielsplan, en de goddelijke orde.

Gedurende haar leven heeft Florence Nightingale vele brieven geschreven en dagboeken bijgehouden waarin ze het leven beschouwde. Ze putte uit ervaring, gesprekken, religieuze teksten als de Bijbel en de Koran, werken van filosofen en theologen uit haar tijd en Boeddhistische werken. Ze las de teksten met een open blik en concludeerde dat de bijbel niet Gods woord is maar een poging van mensen om Gods woord te verwoorden. Daarom staan er volgens haar onlogische en foute constateringen in de bijbel. Dat is niet erg, zolang er maar geen autoritaire instanties zoals de kerk beweren de waarheid in pacht te hebben door de bijbel letterlijk te nemen. Suurmond weet in dit boek de visie van Nightingale uit te leggen op een manier die goed te begrijpen is. Hij legt haar woorden uit met in achtneming van de tijdsgeest en haar persoonlijke omstandigheden, waardoor je Florence Nightingale leert kennen.

Suurmond concludeert aan het einde van het boek dat Nightingale een nuchtere blik had op het leven; een Rotterdamse theologie: geen woorden maar daden. God dienen is eerder een riool aanleggen of een bedpan legen dan bidden en psalmen zingen. Haar rationele geloofsbenadering is fris en zuiver. “Je zou met haar favoriete woord bijna zeggen: hygiënisch.”